Oxirgi davr Usmonli axloq tarbiyachilari va axloq tarbiyasi: O'zgarib borayotgan jamiyatda an'ana va yangilik

Oxirgi davr Usmonli axloq tarbiyachilari va axloq tarbiyasi

Oxirgi Usmonli imperiyasi davrida, G'arbning ta'siri tufayli ijtimoiy va madaniy o'zgarishlar ro'y berganda, axloq tarbiyasi muhim munozara mavzusiga aylandi. Ushbu davrda an'anaviy axloq tushunchasini saqlab qolishga harakat qilgan olimlar va ziyolilar G'arbdan kelgan yangi fikrlar bilan kurashdilar. Axloq tarbiyasi Usmonli jamiyatining tosh bo'lagi sifatida shaxslar va jamiyatning axloqiy rivojiga hissa qo'shishni maqsad qildi.

Ushbu davrda G'arb fikrining ta'siri ostida shaxsiy erkinlik, aql va fan an'anaviy axloq tushunchasiga qarshi chiqdi. An'anaviy olimlar Islom diniga asoslangan axloq qoidalarini himoya qildilar, reformist ziyolilar esa G'arbdan kelgan liberal fikrlarni qabul qildilar. Ushbu to'qnashuv Usmonli jamiyatida muhim o'zgarish jarayonini boshladi.

Axloq tarbiyasining maqsadlari shaxslarni halol, vijdonli, mas'uliyatli va fazilatli insonlar sifatida tarbiyalash, jamiyat tinchligini ta'minlash va Islom axloqini tarqatish edi. Axloq tarbiyasi oila, madrasa, masjidlar, tariqatlar va davlat kabi turli muassasalar tomonidan amalga oshirildi. Oila bolaga dastlabki axloq tarbiyasini beradigan eng muhim muassasa edi. Madrasalar esa, din ilmlari bilan birga axloq qoidalarini ham o'rgatgan muassasalar edi.

Ushbu davrda axloq tarbiyasi sohasida muhim shaxslar paydo bo'ldi. Ulardan ba'zilari:

• Shemseddin Sami: Oxirgi Usmonli davrining taniqli olimi va yozuvchisi Sami G'arbning ta'siri ostida an'anaviy axloq tushunchasini shubha ostiga qo'ydi. Uning "Kamus-i Turki" lug'atida axloqiy tushunchalar muhokama qilingan bo'lib, u zamonaviy axloq tushunchasining asosini qo'ydi.
• Ibrohim Hakki Hazratlari: Sufilik fikrining vakili bo'lgan Hakki Hazratlari axloq tarbiyasini shaxsning ruhiy rivojiga bog'ladi. Uning "Marifetname" asarida shaxs o'z nafsi bilan kurashishi va fazilatli hayot kechirishi kerakligi ta'kidlangan.
• Mehmet Akif Ersoy: Bizning milliy shoirimiz Akif milliy axloqning ahamiyatini ta'kidlaydigan asarlar yaratdi. Uning "Safahat" she'rlarida Islom axloqining asosiy qoidalari himoya qilingan va Turk xalqi ma'naviy qadriyatlarga sodiq qolishga chaqirilgan.

Oxirgi davr Usmonli axloq tarbiyachilari va axloq tarbiyasi Usmonli jamiyatining o'zgarib borayotgan tuzilishini va axloqiy qadriyatlarning evolyutsiyasini tushunish uchun muhim mavzudur. Ushbu davrda G'arbning ta'siri ostida an'anaviy axloq tushunchasining shubha ostiga qo'yilishi va yangi axloqiy qadriyatlarning paydo bo'lishi Usmonli jamiyatida chuqur o'zgarishlarga olib keldi.

Usmonli axloq tarbiyasi, oxirgi davr Usmonli, axloq tarbiyachilari, an'anaviy axloq, zamonaviy axloq, Islom axloqi, G'arb ta'siri, Shemseddin Sami, Ibrohim Hakki Hazratlari, Mehmet Akif Ersoy